تعهد ولايي در شعر شيعي صدر اسلام (5)


 






 

8. سعيد بن قَيس هَمداني
 

از جمله شاعران نامدار و مشهور دوران صدر اسلام كه رئيس قبيله هَمدان و از ياران وفادار و مخلص امام علي عليه السلام بوده، سعيد بن قيس هَمداني است. وي در بسياري از جنگ هاي امام علي عليه السلام شركت داشته، از خود شجاعت بي نظيري نشان داده است. سعيد سرانجام در ماه صفر سال 38 هجري به شهادت رسيد.
با توجه به جايگاهي كه سعيد در قبيله خود داشت، اشعار وي تأثير بسزايي در افراد اين قبيله مي گذاشت؛ از اين رو قبيله هَمدان يكي از قبايل شيعي و پيرو امام اميرالمؤمنين علي عليه السلام به شمار مي رفت.
سعيد بن قيس هَمداني اشعار متعددي در نبردها و جنگ هاي مختلف سروده است كه مشهورترين و معروف ترين آنها اشعار ايشان در جنگ صفين است. وي در يكي از اين اشعار به صراحت اعلام مي كند پيروي از خط مشي علي عليه السلام همان هدايت واقعي است و پيروان راستين علي عليه السلام رستگاران واقعي اند:

الا أبلغ معاويةَ ابن حرب
و رجم الغيب يكشفهُ اليقينُ

بأنّا لا نزال لكُم عدواً
طوالَ الدهرِ ما سمع الحنينُ

الم ترَوالينا عليّاً
أب برّ و نحن له بنونُ

و أنا لا نريدُ سواهُ يوماً
و ذاكَ الرشد و الحظ المبينُ

و أنَّ له العراق و كل كبش
حديد القرنِ ترهبهُ القرونُ

(بغدادي، 1998م، ج8، ص 78)
ترجمه: به معاويه بگوييد تا ابد دشمن توييم و علي پدر ماست و ما فرزندان علي هستيم. هرگز جز علي نمي خواهيم و اين همان نصيب و بهره والاست. تمامي دلاورمردان عراق فرمانبر اويند.
 

9. قَيس بن عمرو نجاشي
 

قَيس بن عمرو نجاشي شاعر مشهور و نامدار خطه عراق، از جمله شاعران دوران صدر اسلام است كه بارها و بارها در اشعارش، امام علي عليه السلام را خليفه و جانشين به حق پيامبراكرم صلي الله عليه و آله اعلام كرده است. وي در يكي از آن اشعار، حكم علي عليه السلام را همان حكم پيامبر صلي الله عليه و آله معرفي نموده، آن را لازم الاجرا دانسته است:

رضينا بما يرضي عليُّ لنا بهِ
و إن كانَ فيما يأت جدعُ المناخرِ

وصي رسول اللهِ من دون اهلهِ
و وارثه بعدَ العمومِ الاكابرِ

(منقري، 1418ق، ص 137)
ترجمه: هر آنچه علي عليه السلام براي ما بپسندد، مورد قبول ماست؛ هرچند سخت و دشوار باشد. او وصي پيامبراكرم صلي الله عليه و آله و وارث اوست.
 

نجاشي، امام علي عليه السلام را يگانه مردي مي داند كه هيچ كس ياراي رسيدن به مقام او را ندارد. رشك بران و حسودان هرگز به مجد و عظمت ايشان نخواهند رسيد:

واعلم بأنَّ عليَّ الخير من نَفَر
مثل الاهلّه لا يعلوهُمُ بشرُ

لا يرتقي الحاسدُ الغضبانُ مجدَهُمُ
مادامَ بالحزنِ مِن صَمّائها حَجَرُ

(همان، ص 373)
اين شاعر در توصيفي ديگر، امام علي عليه السلام را در عمل به فرمان خدا و حفظ حقوق و پيمان ها، بسيار مصمم و سخت كوش معرفي مي كند. او مي گويد:

إني إخالُ عليّاً غيرمرتدع
حتّي يؤدّي كتابُ الله و الذمَمُ

(همان، ص 372)
نجاشي در راستاي تعهد شعري اش، از كرده مردم تعجب مي كند و افسوس مي خورد كه چرا مردم عراق از امام علي عليه السلام نافرماني مي كنند؛ امامي كه از سوي خداوند متعال به رهبري مردم برگزيده شده است؛ حال اينكه مردم شام از يك بيدادگر ظالم چون معاويه فرمان مي برند:

أيُعصي إمامٌ اوجب اللهُ حَقّهُ
علينا و اهلُ الشام طوعٌ لطاغيه

(همان، ص 453)
 

10. بِشر بن مُنقذ شنّي
 

ديگر شاعر معروف عراق در دوران خلافت امام علي عليه السلام، بشر بن منقذ، معروف به أعور شنّي است. اين شاعر نام آور در دو جنگ جمل و صفين شركت داشته، اشعار فراواني در اين نبردها سروده است. شنّي در يكي اديگر شاعر معروف عراق در دوران خلافت امام علي عليه السلام، بشر بن منقذ، معروف به أعور شنّي است. اين شاعر نام آور در دو جنگ جمل و صفين شركت داشته، اشعار فراواني در اين نبردها سروده است. شنّي در يكي از اين اشعار، فضايل و مناقب امام علي عليه السلام و دو فرزند برومندش امام حسن و امام حسين عليهما السلام را به زيباترين وجه به تصوير مي كشد:

ابا حَسَن انتَ شمسُ النَّهار
و هذانِ في الحادثاتِ القَمرص 426)
ترجمه: اي علي! تو آفتاب روزي و اين دو (امام حسن و امام حسين عليهما السلام) ماه هستند و شما تا ابد، مانند گوش و چشم هستيد. شما خانداني هستيد كه جايگاهي بلند و دست نيافتني داريد. مردم از فضل شما خبر مي دهند، در حالي كه فضل شما بالاتر از هر خبر است.
 

نتيجه
 

آنچه از بررسي اشعار متعهدانه ده تن از برجسته ترين شاعران دوران صدر اسلام به دست آمد، نشان مي دهد: اين شاعران بر حقّانيت امام علي عليه السلام در رهبري جامعه اسلامي به عنوان جانشين پيامبراكرم صلي الله عليه و آله تأكيد داشتند و اين حقيقت انكارناپذير را كه پايه اصلي شعر متعهد شيعي به شمار مي آيد، در قالب هاي مختلف و در مناسبت هاي گوناگون و با ذكر فضايل و مناقب امام بيان مي كردند.
نكته قابل توجه اينكه: اين حقيقت، علي رغم فشارهاي سياسي حاكم در آن دوران، بسيار شفاف و روشن و به دور از هرگونه ملاحظه كاري اظهار مي شده است و اين نشان از آن دارد كه شاعران متعهد به عنوان نمايندگان و سخنگويان بخش عظيمي از مردم، اعتقادات و باورهاي مردم را منتقل مي كردند، نه ديدگاه هاي شخصي خود را؛ بنابراين شاعران متعهد نقش بسزايي در گسترش و تعميم اصول ايماني و آموزه هاي اهل بيت عليهم السلام داشتند؛ و اين نقش نه تنها در گذشته حائز اهميت بوده، بلكه امروزه نيز اين نقش همچنان پررنگ و با اهميت جلوه مي كند.

1. ابن ابي الحديد، عبدالحميد بن هبة الله؛ شرح نهج البلاغه؛ تحقيق محمد ابوالفضل ابراهيم؛ القاهره: دارإحياء الكتب العربيه، 1959م.
2. ابن شهرآشوب، محمد بن علي؛ معالم العلماء؛‌ نجف: المطبعة الحيدريه، 1961م.
3. ابن ميمون، محمد بن المبارك؛ منتهي الطلب من اشعار العرب؛ تحقيق الدكتور محمد نبيل الطريفي، بيروت: ‌دار صادر، 1997م.
4. ابوالفرج الاصفهاني، علي بن الحسين؛ الاغاني؛ ‌بيروت: دارالفكر، 1995م.
5. اميني، عبدالحسين، الغدير في الكتاب و السُّنة و الادب؛ بيروت: مؤسسه الاعلمي، 1977م.
6. بغدادي، عبدالقادر؛ خزانة الادب؛ بيروت: دارالكتب العلميه، 1998م.
7. زركلي، خيرالدين؛ الاعلام؛ بيروت: دارالعلم للملايين، 1980م.
8. شريف الرضي، محمد بن الحسين؛ خصائص الائمة؛ تحقيق محمدهادي الاميني، مشهد: مجمع البحوث الاسلاميه، 1406ق.
9. شريف المرتضي، علي بن الحسين؛‌ رسائل المرتضي؛ قم: دارالقرآن الكريم، 1410ق.
10. ___؛ الفصول المختارة؛ بيروت: دارالمفيد، 1993م.
11. شيخ المفيد، محمد بن محمد؛ الارشاد؛ بيروت: دارالمفيد، 1993م.
12. ____؛ الامالي؛ قم: جماعة المدرسين، 1403ق.
13. طوسي، محمد بن الحسن؛ رجال الطوسي؛ تحقيق جواد القيومي الاصفهاني؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامي، 1415ق.
14. قمي، محمد بن الحسن؛ العقد النضيد و الدر الفريد؛ قم: دارالحديث، 1423ق.
15. كراجكي، محمد بن علي؛ كنزالفوائد؛ قم: مكتبة المصطفوي، 1369.
16. كعب بن زهير؛ ديوان كعب بن زهير؛ تحقيق علي فاعور؛ بيروت: دارالكتب العلمية، 1987م.
17. منقري، نصر بن مزاحم؛ وقعة صفين؛ تحقيق و شرح عبدالسلام محمد هارون؛ قم: مكتبة آية الله العظمي المرعشي النجفي، 1418ق.
18. نابغة الجعدي، ديوان النابغة الجعدي؛ حققه الدكتور واضح الصمد؛ بيروت: دارصادر، 1998م.
19. يعقوبي، احمد بن ابي يعقوب؛‌ تاريخ اليعقوبي؛ بيروت: دارصادر، [بي تا].
منبع: شيعه شناسي، شماره 29